Kuzey Irak’taki parçalı yapıyı anlamak – HABERYİRMİ ANALİZ:
|
| Irak Kürt bölgesel Yönetimi içindeki hakimiyet alanları |
Birden fazla Peşmerge yapısı, kontrol edilemez bir askeri güç…
Batının tüm çabasına karşın devlet olmaktan çok hala Kürt aşiretlerin yönettiği kocaman bir köy…
Kimi zaman
İngilizlerin, Kimi zaman Sovyetler Birliği’nin elinde bir “maşa gibi” kullanılmayı
tercih eden, son onlu yıllarda ise ABD’nin kucağında bağımsızlık arayan Kuzey
Irak Kürt bölgesi….
Irak işgalinde ABD’ye eşlik ettiği için 36’ıncı paralel
hattında kendisine çizilen yeni harita ile ödüllendirilen bu yapı, batının tüm
çabasına karşın devlet olmaktan çok hala Kürt aşiretlerin yönetiminde gidip geliyor…
Resmi adı “Irak Kürt Bölgesel Yönetimi” (IKBY) olsa da, “bölge içinde bölge”, “Peşmerge içinde Peşmerge’nin bulunduğu” bu alan, söz konusu
Kürt grupların kendi içinde yaşadığı “iktidar mücadeleleri” nedeniyle “ulusal
birliğini” hiçbir zaman sağlayamadı. Ya da büyük bir köy olmaktan kurtulamadı…
Bugünkü analizimizde Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’ni
(IKBY) tarihsel açıdan ele alarak, onu oluşturan yapıları ve bugünkü pozisyonunu
anlamaya çalışacağız.
Elbette bu hattı anlamak için öncelikle Peşmerge kavramını
anlamak gerekiyor….
ABD’NİN IRAK İŞGALİ İÇİN TRUVA ATI: PEŞMERGE
Peşmerge, ABD tarafından Irak’ta konuşlandırılan,
eğitilen ve organize edilen, paramiliter ayrılıkçı güçlerden oluşan etnik Kürt
silahlı güçlere verilen genel bir isimlendirme…
Peşmerge, bir güç olarak, o dönemde Osmanlı İmparatorluğu
sınırları içinde kalan kuzey Irak topraklarında, imparatorluğun parçalanmasına
giden süreçte ilk kez 1920’lerde ortaya çıktı.
Hedef, Sevr’de olmasına karşın, gerçekleşme şansı
bulamamış bir “Kürt devleti” kurmaktı.
Modern zamanlara
gelince…
1995’e kadar sayılarının 7 bin 500’ü bulduğu
belirtiliyor. Açık kaynak istihbarat raporlarına göre ABD Haber Alma Teşkilatı
CIA, özel bir operasyonla Irak’tan aldığı bu Peşmergeleri, önce ülkeden gizli
operasyonla çıkarıp ABD ordusunun Guam Üssü’ne nakletti. Eğitilen bu unsurlar
ise Irak’ın işgali sonrasında Irak’ta önemli görevlere getirildi.
ABD Irak işgalinde, müttefik gücü olarak Peşmergeyi kullanmış,
bunun karşılığında yapıya, “Kürdistan
Bölgesel Yönetimi Ordusu” adıyla “resmiyet” kazandırmıştı. Kurulan bu “ordu” Irak işgalinde ABD ile birlikte fiili
olarak rol üstlendi.
Günümüzde bu yanının oluşturduğu sınırlar ise Irak Kürt
Bölgesel Yönetimi (IKBY) ya da Kürdistan adıyla anılıyor.
İşgal sonrasında “ABD’nin sömürge valisi” tarafından Irak için hazırlanan anayasada varlığı olan bu özerk bölge
Duhok, Erbil, Süleymaniye, Halepçe, Kerkük kentlerini kapsıyor.
Her kent aynı zamanda bu bölgede bulunan bir Kürt yapılanmasının
kendisine ait “otoriter otonom” bölgesini oluşturuyor (*Dohuk ve Kerkük 17 Ekim 2017’de
Irak ordusunca ele geçirilmiştir).
Başkenti
Erbil (Hewler) olan Kürt bölgesinin güncel nüfus
5 milyonun üzerinde olduğu sanılıyor.
Kürtçe ve Arapça’nın resim dil olduğu
yönetim “demokratik seçimle” işbaşına gelen “Başkanlık” modeli üzerine kurulu.
Bölgede “Başkan ve “Başbakan” görev yapıyor.
Kürt Bölgesi’nin kendisine ait bir meclisi, parlamentosu
bulunuyor. Seçimler ise 4 yılda bir gerçekleştiriliyor. Barajın yüzde 7 olduğu
bu seçimlere çoğu eski dönemlerde aşiretlerin ya da kabilelerin reisleri olan
isimlerin öncülük ettiği siyasi-askeri yapılanmalar “parti”, “polit büro” adlarıyla katılıyor.
Baskın parti Barza’nin KDP’si… İkinci sırada Talabani’nin KYB’si var… Toplam oyların yüzde 88’den fazlasını tek
başına bu iki parti alıyor.
BARZANİ’NİN KDP’Sİ…
Kürt bölgesinde en önemli aktör Mesut Barzani… Oyların
yarısından fazlasını alan ilk parti…
Partisinin adı Kürdistan
Demokrat Partisi (KDP)
Kürtçe: Partîya Demokrata Kurdistan a Irak, kısaca
PDK)
Barzani Kürt bölgesi kurulmadan önce de bunun için
silahlı mücadele veren Peşmerge yapılanmasının liderlerinden biri… Ki onun babası
da onun gibi bir Kürt devleti hayali için benzer bir yol izlemişti. Baba, Mollo
Mustafa Barzani 1946’da İran’dan koparılarak Sovyetler güdümünde Mahabad Cumhuriyeti’ni kurmuş, ancak 1 yıl sonra İran’ın askeri harekâtı
sonucu Aras Nehrine ulaştıktan sonra Sovyetler Birliği‘ne kaçarak Bakü’ye
ulaşıp canını kurtarabilmişti.
Barzani, Türkiye’de Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Başkanı,
ya da onun kısaltması olan IKBY Başkanı olarak tanınıyor.
Özelde ise kendisinden “Kürdistan
Başkanı” adıyla bahsediliyor. Erbil merkezli partinin aynı zamanda kendisine ait
Peşmerge birimi bulunuyor.
Barzani’nin Peşmergeleri Erbil ve bölgesinde otonom
oluşturuyor.
TALABANİ’NİN KYB’Sİ
(YNK-PUK)
İkinci aktör ise 3 Ekim 2017’de ölen Mesud Barzani’nin
ezeli düşmanı, ikinci Peşmerge yapılanmasının başı, eski Irak Cumhurbaşkanı
Celal Talabani‘nin başkanlık ettiği Kürdistan
Yurtseverler Birliği (KYB) yapılanması ya da partisi.
Türkçe, Kürtçe ve
İngilizce isimlendirmeleri ve kısaltmalarıyla:
Türkçe, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB),
Kürtçe Yekîtîya Niştimanîya Kurdistan – ya da
Yetîkîya Niştimanperwerê Kurdistan (YNK)
İngilizce: The Patriotic Union of Kurdistan (PUK) adlarıyla yer alıyor.
Yapı 2013 seçimlerinde oyların yüzde 43 kadarını almıştı.
Dolayısıyla Kürt bölgesinde iki etkin yapıdan birini oluşturduğu söylenebilir.
Parti,
Kürdistan Demokrat Partisi‘nden kopan ve daha
sosyalist olanlar tarafından kuruldu. Zira Barzani ılımlı liberal bir çizgiyi
sahipken, Talabani hareketi öz olarak PKK ideolojisine daha yatkın bir
stratejiye sahip…
Talabani, aynı zamanda İran güdümlü bir faaliyet yürütmesiyle biliniyor.
2015’te YNK’nin
120 tankı ve 20 bin pêşmerge gücü olduğuna ilişkin bilgiler basında yer almıştı.
Kürt bölgesinde ayrı bir feodal yapı oluşturan unsur zaman zaman Barzani
hükumetini elindeki Peşmergelerle tehdit ekmekten kaçınmadı. Pêşmerge bakanlığının
YNK’ye verilmemesi halinde, şiddet kullanacağına dair açıklamaları, Barzani ile yaşanan iktidar çekişmesinin sadece küçük bir yansıması olarak akıllarda yer etti.
Talabani ve bağlı peşmergeleri ağırlıklı olarak Süleymaniye ve Kerkük kentinde etkili. Kerkük 17 Ekim 2017’de Irak ordusunca ele geçirilince bu güç Süleymaniye hattına geri çekilmişti.
ERBİL’DE BARZANİ,
SÜYEYMANİYE’DE TALABANİ PEŞMERGELERİ
Bölgede iki Barzani’ye ve Talabani partilerine bağlı iki
ayrı Peşmerge yapılanması bulunuyor.
1994-2005 arası dönemde Erbil ve Dohuk KDP idaresinde yer
alırken Süleymaniye ise KYB tarafından yönetilmişti.
Bu dönemde KDP ve KYB’nin liderlik mücadelesine girdiği
ve Habur Sınır Kapısı’ndan elde edilen gelirin paylaşımı konusundaki
anlaşmazlığın iki parti arasındaki gerilimi silahlı çatışmaya kadar tırmandı. Fakat
ABD zoruyla “barıştılar” Taraflar arasında zımni bir anlaşma yapıldı.
İki parti 2006’da ortak idare hususunda anlaştı. Kuzey
Irak Kürt yönetimini yarı yarıya paylaşmayı kararlaştırdılar.
Bu birliktelik Kuzey Irak’ı Temmuz 2009’a kadar etkili
bir muhalefet olmadan yönetmeyi başardı. Taki PKK etkisi bölgeye girinceye
kadar…
ÜÇÜNCÜ AKTÖR:
GORAN-PKK
25 Temmuz 2009’da parlamento seçimlerinde Goran Hareketi
(Değişim) Kuzey Irak’ta PKK dayatması, desteği ile güçlü muhalefet olarak
siyasete katıldı.
KYB içinden
kopan Noşirvan Mustafa’nın 2006’da kurduğu parti, üçüncü parti
konumunu aldı. Aynı zamanda İran’la yakın ilişkileri bulunan ve Süleymaniye’de
etkili olan Goran Hareketi’nin PKK ile de ittifakı bulunuyor.
Ancak KDP ve KYB
gibi Peşmerge ya da milis gücü bulunmuyor. Bunun yerine sırtını PKK’ya dayamayı tercih ediyor.
Goran Hareketi, Ağustos 2015’te başkanlık süresi dolan
Mesut Barzani‘nin görev süresinin uzatılmasına karşı çıkarak Süleymaniye
kentinde PKK’nın da katıldığı kitlesel gösteriler düzenlemişti. 12 Ekim 2015’te
IKBY Başbakanı Neçirvan Barzani‘nin kararıyla hükumette yer alan Goranlı
bakanlar ve
Parlamento Başkanı Yusuf Muhammed görevinden azledildi. Goran ile
KDP arasındaki siyasi kriz halen sürüyor.
Sonuç olarak yapı, “ulus yapısından” çok halen “aşiret”
görünümünü sürdüren bölge, kendi içinde siyasal birliğini sağlamaktan bile
oldukça uzak görünüyor.
Barzani’nin başını çektiği liberal, Talabani’nin başını
çektiği “sosyalist” PKK’nın başını çektiği “karma Marksist” ideolojik yapılanma
ve her birinin bir başka ülkenin “vekaletini” yürütüyor olması, Kürtlerin
öncelikle kendi içinde bir “kanlı savaş vermesi gerektiğini” gösteriyor. HABERYİRMİ ANALİZ
